LaMiCuS 7 (2023) 

Numer poświęcony pamięci Agnieszki Libury / Dedicated to the memory of Agnieszka Libura

Table of contents / Spis treści

Od Redakcji 8

Articles / Artykuły

Marta Dobrowolska-Pigoń i Agnieszka Libura, Skąd pochodzą nasze skojarzenia? Analiza pierwszych skojarzeń z polskimi nazwami emocji z grupy STRACHU i RADOŚCI, 12-33

Artykuł przedstawia wyniki analizy skojarzeń nazw emocji należących do grup strachu i radości. Materiał badawczy pozyskano z 67 ankiet przeprowadzonych wśród studentów filologii polskiej. Badanych poproszono o podanie jednego skojarzenia z nazwami 12 emocji, takimi jak strach,lęk, zmartwienie, obawa, trwoga, niepokój, radość, szczęście, euforia, wesołość, przyjemność, pocieszenie, które umieszczono na liście obejmującej w sumie 29 nazw z 4 różnych kategorii pojęciowych.

Za Jean M. Mandler przyjmujemy, że ludzka wiedza jest zorganizowana w spójne struktury oparte na różnorodnych powiązaniach. Badanie miało za cel określenie, z których schematów wiedzy pochodzą podawane skojarzenia nazw emocji: czy są to elementy ram kognitywnych (zwłaszcza scenariuszy przyczynowo-skutkowych), jednostki powiązane relacjami hierarchicznymi, określenia wskazujące domeny źródłowe metafor emocji czy też skojarzenia wynikające z aktualizacji utartych wyrażeń językowych.

Wyniki wskazują, że badani szczególnie często wymieniali przyczyny uczuć, zwłaszcza dla szczęścia i dla całej grupy STRACHU, objawy były natomiast częściej podawane jako skojarzenia z nazwami pozytywnych uczuć reaktywnych, takich jak radość i wesołość. Niezwykle rzadko zaś wskazywane były domeny źródłowe metafor. Potwierdzałoby to zatem rolę scenariuszy przyczynowo-skutkowych w rozumieniu emocji, a także zasadność wyróżniania grupy emocji reaktywnych. Wśród podawanych asocjacji dominantami w odniesieniu do strachu są ciemność, przywołująca prototypowy scenariusz zagrożenia, oraz horror, wskazujący na strach wywołany sytuacją fikcyjną; w przypadku trwogi: połączenia, które nawiązują do powiedzenia jak trwoga, to do Boga. W grupie radości obok oczywistego śmiechu, kojarzonego z wesołością, mniej spodziewanymi asocjacjami są czekolada i słodycze w odniesieniu do przyjemności oraz przyjaciel i przyjaciółka w odniesieniu do pocieszenia. Najczęstsze skojarzenia przyjemności wyraźnie ukierunkowują na jej zmysłowy charakter, pocieszenia zaś – na osadzenie w sferze relacji międzyludzkich. Wskazanie tego rodzaju dominujących elementów – lub ich kategorii – pozwala na wyłonienie struktur wiedzy zorganizowanych wokół poszczególnych pojęć uczuć.

Słowa kluczowe: skojarzenia, emocje, struktura mentalna, semantyka kognitywna

Amelia Urbańska, Amalgamaty kognitywne w plakatach, 34-59

Współczesna semiotyka wyrosła na gruncie strukturalnym, ma zatem lingwistyczne korzenie. Badając teksty multimodalne, coraz bardziej skłania się ku podejściu kognitywnemu, dającemu szansę dalszego jej rozwoju. Semiotycy poszukują instrumentarium do badań interdyscyplinarnych, które umożliwiłyby integrację humanistyki. W semiotyce zachodzi potrzeba porzucenia postaw werbocentrycznych oraz odnalezienia tzw. „poetyki bez granic”, odpowiedniej do opisu i zgłębiania sensu wszelkich kodów, nie tylko językowych.

Plakat, będący tematem niniejszego artykułu, to artystyczny tekst multimodalny, nadbudowany głównie na kodzie wizualnym. Sztuka plakatu wykorzystuje bogaty ikoniczny potencjał znaków w procesach izolacji, konfiguracji, deformacji oraz akompaniamentu werbalnego. Twórcy posługują się tu najczęściej symbolem i metaforą, które można rozumieć w duchu tradycyjnej semiologii lub w sposób bardziej nowoczesny. Do tej drugiej opcji należy zwłaszcza teoria metafory pojęciowej Lakoffa i Johnsona wraz z jej rozwinięciem, tj. teorią integracji pojęciowej (amalgamatów) Fauconniera i Turnera, która stanowi podstawowe narzędzie przedstawianych w artykule analiz.

Analizy dotyczą wybranych prac Mieczysława Górowskiego, przedstawiciela polskiej szkoły plakatu. Jego twórczość obfituje w przedstawienia izolowanych części ciała, zestawianych w zaskakujących układach i kontekstach. Wybrane dzieła artysty omówione są jako realizacje kreatywnych mechanizmów poznawczych, tj. metafory, a w szczególności integracji pojęciowej. Pokazano, jak przestrzenie wyjściowe współpracują w tworzeniu przestrzeni stapiania znaczeń. Kiedy wybrane elementy znaczeniowe przenoszone są do amalgamatu, powstaje nowy twór, z immanentnymi relacjami, emocjami i intencjonalnością, nieobecnymi w przestrzeniach wyjściowych. Omówiono również problem gestów w relacji do ludzkiego wymiaru doświadczenia – to właśnie osiągnięcie tego wymiaru jest najważniejszym celem stapiania pojęć. Zastosowanie teorii amalgamatów kognitywnych pokazuje jej przydatność w badaniu tekstów wizualnych. Wydaje się, że właśnie narzędzia językoznawstwa kognitywnego są poszukiwaną „poetyką bez granic”.

Słowa kluczowe: integracja pojęciowa, plakat, semiotyka, polska szkoła plakatu

Małgorzata Zadka, Przykłady metafor i metonimii multimodalnych na znakach drogowych, 60-85

Celem artykułu jest multimodalna analiza sposobu, w jaki konstruowane jest znaczenie na znakach drogowych. Chociaż ich przekaz pozornie wydaje się skonstruowany wyłącznie monomodalnie (kod obrazowy, wykorzystujący schematyczne przedstawienia ludzi, zwierząt i obiektów nieożywionych lub ich części jako reprezentacji elementów realnego świata), w rzeczywistości jest on bardziej złożony i wieloetapowy. Relacja między przedstawieniami obrazowymi a ich znaczeniem nie ogranicza się do bezpośredniej i dosłownej reprezentacji, a właściwa interpretacja samych obrazów jest możliwa tylko z uwzględnieniem pozaobrazowych elementów znaków, takich jak ich kształt, kolor, a w części przypadków – także mentalne zrekonstruowanie implikowanego ruchu, wyobrażonego na statycznym obrazie. Wyniki badania, wykorzystującego teorię metafor pojęciowych i analizę multimodalną, pokazują, że w procesie odczytywania znaczeń ze znaków drogowych używane są te same mechanizmy poznawcze, które można zaobserwować w przypadku konceptualizowania wszelkich pojęć przy pomocy wcześniejszego doświadczenia – metonimia i metafora pojęciowa. Do stworzenia znaczenia odbiorca nie wykorzystuje jedynie statycznych obrazów, przedstawionych w kilku konwencjonalnie ustalonych kolorach na metalowych tarczach, ale całokształt relacji między nimi a zewnętrzną formą znaków i ich otoczeniem. Uzupełnia je także o wcześniejsze fizyczne doświadczenia i wiedzę o świecie. Analiza zawarta w tym artykule stara się prześledzić ten proces i zidentyfikować jego etapy.

Słowa kluczowe: metafora multimodalne, znaki drogowe, metonimia, analiza multimodalna

Zuzanna Bułat-Silva i Joanna Popowicz, Polish żal ‘sorrow’ through the lens of cognitive semantics, 86-113

The aim of this paper is to analyse the meaning of a highly culture-specific concept of żal, roughly ‘sorrow’ in Polish. In our analysis we will rely on a sample of examples extracted from the NKJP, or National Corpus of Polish Language (www.nkjp.pl). Żal is a salient emotion term in Polish referring to the sadness part of the emotional spectrum. It can be translated not only as sorrow, but also as grief, regret, or remorse. We reckon that examples coming from a big, balanced corpus will help us to elucidate the nuances of its semantic structure. To explicate what żal means we will use the apparatus of two cognitive semantic approaches: Charles Fillmore’s frame semantics and Anna Wierzbicka’s Natural Semantic Metalanguage. The use of the latter will help explain the cultural embeddedness of żal to outsiders, providing a tertium comparationis which is neutral and free of ethnocentric bias.

Keywords: żal, sorrow, Polish emotions, NSM, frame semantics

Maria Tsilimos, A computational approach to the semantic change of the ancient Greek adverb ὁμῶς to
ὃμως, 114-127

This article provides a novel insight into how the Ancient Greek ὁμῶς may have evolved into ὅμως. It shows that the contrasting meaning of ὅμως can be traced via similes that were expressed by the equational structure “Entity A is like Entity B”. When a new syntactic analysis was applied to the equational structure, the two entities being compared were represented by two clauses, thus leading to the appearance of the new form ὅμως driven by the mechanism of analogy. The analogical relationships that were drawn between the “source” comparison and the “target” comparison led to the extension of the structure “Entity A is like Entity B” to “Entity A is not like Entity B”. This extension resulted in the emergence of a novel meaning of the form ὁμῶς, followed by a shift in the accent from the second syllable to the first.

Keywords: semantic change, Ancient Greek, ὁμῶς and ὅμως, natural language processing, reanalysis, analogy

Reviews / Recenzje

Karolina Krawczak, Barbara Lewandowska-Tomaszczyk, and Marcin Grygiel (eds.) 2022: Analogy and Contrast in Language:  Perspectives from Cognitive Linguistics. [Human Cognitive Processing 73]. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. 128-135
Reviewed by John Newman.

Debate / Debata

Applied Cognition, 150-168

Participants: Lera Boroditsky (University of California in San Diego, USA), Neil Cohn (Tilburg University, The Netherlands), Vasyl Starko (Ukrainian Catholic University, Lviv, Ukraine), Peter Stockwell (University of Nottingham, UK), and Iwona Kraska-Szlenk (University of Warsaw, Poland).